Ngũ uẩn là gì? Tại sao nó là nền tảng của mọi khổ đau đời người?

 

Thân thể là sắc uẩn, vì vậy chúng không phải là một thực thể độc lập mà là một hợp thể vật chất biến động và mâu thuẫn. Thân thể muốn tồn tại phải nương vào các yếu tố sắc không phải là thân thể như mặt trời, dòng sông, ruộng lúa, thời tiết, không khí...

Quan điểm của Phật giáo về thân thể vật lý dựa trên cơ sở lý duyên sinh, nghĩa là có liên hệ chặt chẽ, không thể tách rời giữa yếu tố con người với yếu tố vũ trụ thiên nhiên gồm môi trường, hoàn cảnh... Đó là cái nhìn về con người một cách toàn diện.

Đức Phật dạy có sáu thọ: mắt tiếp xúc với hình sắc mà sinh thọ, tai với âm thanh, mũi với mùi, lưỡi với vị, thân với vật cứng-mềm, ý với đối tượng tâm ý.

Cảm giác theo Phật giáo không dừng lại ở mức độ tiếp xúc đơn thuần mà là cảm xúc, một biểu hiện sâu hơn của cảm giác; cảm giác có ba loại: một là cảm giác khổ, hai là cảm giác vui sướng, ba là cảm giác không vui không khổ.

 

- Khổ: Cảm giác khó chịu khi ta tiếp xúc với một đối tượng không thích. Ví dụ như đang vui lại gặp người ta ghét, kéo theo sự khó chịu, muốn tránh xa, cáu kỉnh,...

- Vui sướng: Cảm giác dễ chịu, thoải mái, phấn khởi khi ta tiếp xúc với một đối tượng mình thích. Ví dụ như thích được tặng hoa hồng nên ai tặng sẽ rất vui, cảm ơn rối rít. Thích được mặc váy đẹp và mua được một bộ vừa ý thì vừa ngắm vừa cười hạnh phúc.

- Không vui không khổ: Cảm giác trung tính không khó chịu, cũng không thấy vui hay thoải mái, không có một cảm xúc rõ ràng nào khởi lên trong tâm. Ví dụ khi ta đi qua đường, đi theo một dòng người đang đi cùng mình, không khởi lên khổ hay lạc mà chỉ là cảm giác thông thường.
 

Có thể thấy, những loại cảm giác về thời gian, không gian, cảm giác sâu sắc bên trong tâm như thiền định chẳng hạn, hay cảm giác bên ngoài qua các giác quan, cảm giác cường độ mạnh hay yếu đều nằm trong thọ uẩn.
 

Tưởng là sự nhận thức hay sự cảm nhận, bao gồm: sắc tưởng, thanh tưởng, hương vị, vị tưởng, xúc tưởng và pháp tưởng. Là nhóm tri giác có khả năng nhận biết đối tượng là cái gì, đây là khả năng kinh nghiệm của sáu giác quan và sáu đối tượng của giác quan.

Sự nhận biết đối tượng có hai loại:

Tưởng bao gồm mọi nhận thức về thế giới vật lý, tâm lý. Tuy nhiên, thế giới vật lý, tâm lý ấy được ký hiệu hóa, khái niệm hóa, nên giữa tri giác và thực tại luôn có một khoảng cách.
 

Sự có mặt của tri giác là sự có mặt của kinh nghiệm từ trong quá khứ như mùi hoa nhài biết ngay là có hoa nhài. Vì vậy tri giác dễ bị đánh lừa bởi kinh nghiệm, do vì thực tại thì luôn sinh động, ví dụ như có mùi tinh dầu chiết xuất từ hoa nhài nhưng ta nghĩ là có hoa ở đây.
 

Tri giác tồn tại có điều kiện, vì vậy chúng vô thường, trống rỗng; và do duyên sinh nên tri giác đầy hư vọng mà ta thường gọi là vọng tưởng.

Hành uẩn ở đây có nghĩa là các hiện tượng tâm lý mang tính chất tạo tác nghiệp, có năng lực đưa đến quả báo của nghiệp, nói cách khác là tạo động lực tái sinh.

Tất cả những hiện tượng tâm lý, sinh lý hiện tại là kết quả của hành trong quá khứ, nghĩa là hành tạo nên một năng lực tiềm ẩn điều khiển thúc đẩy ở trong chiều sâu tâm thức.
 

Hành uẩn tồn tại nhờ các điều kiện do duyên sinh nên chúng vô thường, trống rỗng và biến động bất tận.

Thực tế là khi ta mang thân này ta phải đảm bảo cho chúng sạch sẽ, ăn ngon, mặc ấm để làm hài lòng sắc uẩn. Không những thế nó còn đòi hỏi là phải đẹp, hạnh phúc.

Để đáp ứng nhu cầu của thọ ẩn, ta phải đảm bảo cảm giác vật chất lẫn tinh thần vừa ý, thoải mái. Mọi thứ chưa dừng lại ở đó, ta phải quan tâm tới đời sống tinh thần khác như cho mình đi du lịch ngắm cảnh đẹp, nghe những bản nhạc hay đó là thức uẩn...

Chúng ta có thể nhận ra những gánh nặng mà ngũ uẩn mang lại không hề ít, thậm chí ngày càng gia tăng theo thời gian, không biết khi nào mới có thể dừng lại. Ví dụ như trước đây ta cảm thấy vui khi đủ ăn, đủ mặc thì nay ta thích phải ăn ngon, mặc đẹp, và sau này các tiêu chuẩn một lúc một cao hơn, càng gia tăng gánh nặng cho chính chúng ta bởi những ham muốn đó.