Nguồn gốc, cơ sở hình thành lịch vạn niên - Hé lộ những điều không phải ai cũng biết

 

Lịch vạn niên là gì chắc hẳn đã nhiều người cũng đã có cái nhìn tổng quan về khái niệm này.

 

Tuy nhiên, nguồn gốc cơ sở hình thành lịch vạn niên bắt đầu từ đâu không phải ai cũng tường tận. Bài viết dưới đây sẽ giúp độc giả có cái nhìn sâu hơn về vấn đề này, bổ sung thêm vào kho tri thức của mình một góc kiến thức mới khá thú vị.

 

 

 

Theo các ghi chép lịch sử, khoảng 3000 năm trước công nguyên, khi chế độ phong kiến cũng là lúc mỗi triều đại, vua chúa lại ban một bộ lịch riêng để dân chúng theo đó tính năm tháng. 

 

Không rõ năm nào, con người chỉ biết rằng cuốn Hoàng lịch xa xưa nhất đã được phát hiện là cuốn "Hoàng lịch" năm Bính Tuất, năm thứ tư triều Đồng - Quang nhà Hậu Đường (926). 

 

Trong lịch đó đã có ghi đầy đủ các mục theo lịch pháp định thông thường, ghi rõ ngày nào thuộc trực gì và các việc nên làm, nên tránh từng ngày.

 

Từ thời nhà Hán đến nhà Thanh, có rất nhiều thuật thuyết khác nhau về nguồn gốc cũng như cách soạn thảo Lịch vạn niên, bởi quay vòng 60 năm Lục thập hoa giáp và 24 phương vị đã có la liệt hàng vạn tên hung tinh, cát tinh khác nhau. 

 

Vua Khang Hy nhà Thanh (1662 - 1722) xét thấy tình trạng chọn ngày tốt xấu quá hỗn loạn, bèn triệu tập các học sĩ có tiếng trong nước thời đó, thống nhất biện luận về các loại Thần sát (hung tinh cát tinh) soạn thành lịch thư có tên là "Tinh lịch khảo nguyên". Cuốn lịch này dùng làm cứ liệu soạn lịch hàng năm, còn các loại tạp thuật nhảm nhí bị bãi bỏ.

 

Đến thời vua Càn Long nhà Thanh (1736 - 1795), ông lệnh cho nhóm học sĩ của mình biên soạn cuốn "Hiệp kỷ biện phương  thư", nhằm bổ sung cho Tinh lịch khảo nguyên được hoàn hảo hơn. 

 

Hiệp kỷ biện phương thư phê phán những tà thuyết lưu truyền trong xã hội đương thời, đồng thời đính chính lại những sai sót trong Lịch thư của Tòa Khâm Thiên giám. 

 

Đến triều Đạo Quang nhà Thanh (1821 - 1849) có cuốn "Trạch cát hội yếu" do Diêu - Thừa - Dư soạn, toàn thư gồm 4 quyển, nội dung súc tích đầy đủ, bao hàm được những phần cơ bản của "Hiệp kỷ biện phương thư". 

 

Có thể nói 3 quyển Tinh lịch khảo nguyên, Hiệp kỷ biện phương thư và Trạch cát hội yếu nói trên là tiền thân của Lịch vạn niên Trung Quốc.

 

Lịch vạn niên của các quốc gia khác trong khu vực và trên thế giới cũng ít nhiều chịu ảnh hưởng từ Lịch của quốc gia này.  Xem thêm: Lịch là gì? Lịch xuất hiện khi nào? 

 

 

Hiệp kỷ biện phương thư được là cuốn Hoàng lịch thông thư hoàn hảo và phổ biến nhất trong lịch sử hình thành Lịch vạn niên. Đây là một công trình đồ sộ, toàn thư gồm 36 tập, dùng làm cơ sở để tòa Khâm Thiên giám biên soạn lịch hàng năm. 

 

Tuy nhiên, ở thời đại của Hiệp kỷ biện phương thư, xã hội còn nghèo nàn, phương tiện in ấn chưa phát triển nên Hoàng lịch ban hành với số lượng rất hạn chế, đến tay quần chúng nhân dân rất chậm, nhiều địa phương còn phải khắc in lại, nên lịch hàng năm dễ bị lỗi thời, chỉ dùng được một thời gian ngắn hoặc quá hạn phải bỏ đi.

 

 Đó là những nguyên cớ hình thành Lịch vạn niên dùng cho nhiều năm ở giai đoạn sau này.

 

 

Cũng giống như Trung Quốc, ngay từ thời xa xưa, Lịch đã giữ một vị trí vô cùng quan trọng trong tiềm thức của người Việt.

 

Không chỉ ở Trung Hoa có sự kiện vua ban lịch hàng năm cho thần dân, để thân dân theo đó mà thực hiện tế lễ, nông vụ; mà ở Việt Nam, lễ ban lịch hàng năm, hay còn gọi là Ban Sóc cũng diễn ra rất long trọng.

 

Qua các thời kỳ phong kiến, tuy các cơ quan làm lịch được thay đổi nhiều lần, thế nhưng đều được tổ chức rất quy củ. Các cơ quan này không chỉ làm lịch mà còn có nhiệm vụ dự báo thời tiết, quan sát thiên văn rồi làm khải tấu trình lên vua.

 

Cuốn Lịch vạn niên với thiết kế đầy đủ, chi tiết nhất được ban hành dưới triều Nguyễn (1802 - 1945), có tên là "Ngọc hạp thông thư".
 

Ngoài ra, cuốn "Tăng bổ tuyển trạch thông thư quảng ngọc hạp kỷ" cũng được sử dụng song song ở nhiều địa phương.

 

Dưới triều Gia Long, Minh Mệnh, Thiệu Trị, Tự Đức, "Khâm định Vạn niên thư" và "Đại Nam Hiệp kỷ lịch" là hai cuốn Lịch vạn niên được sử dụng phổ biến.

 

Từ triều Thành Thái (1900) trở về sau, triều đình và nhân dân sử dụng những cuốn lịch có tính pháp định, do toà Khâm thiên giám soạn, đệ trình nhà Vua và do nhà Vua ban cho thần dân hàng năm.

 

Trải qua thời gian, cùng với sự tiến bộ của khoa học cùng sự hiểu biết ngày càng tăng của con người, Lịch vạn niên được thiết kế, ban hành ngày càng nhiều với mẫu mã đa dạng, bắt mắt, đến từ nhiều nhà xuất bản khác nhau.

 

Tùy vào nhu cầu sử dụng, mỗi gia đình hãy cá nhân đều có thể lựa chọn cho mình một cuốn Lịch phù hợp.

 

Ứng dụng Lịch vạn niên trên điện thoại, máy tính cá nhân cũng nagỳ càng trở lên phổ biến và được người dùng ưa chuộng bởi tính ưu việt của chúng.