"Tháng Tư đong đậu nấu chè. Ăn tết Đoan Ngọ trở về tháng Năm". Câu ca dao văng vẳng giữa ngày hè nhắc nhở đã sắp tới ngày Tết Đoan Ngọ (5/5 Âm lịch). Nhà nhà đón, người người vui nhưng mấy ai hiểu được vì sao có lệ giết sâu bọ?
Đôi nét về nguồn gốc Tết Đoan Ngọ
Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ như nhiều ngày Tết khác của Việt Nam, có từ Trung Quốc. Theo sách “Phong thổ ký” thì Tết Đoan Ngọ còn được gọi là Tết Đoan Dương.
Đoan Ngọ là bắt đầu giữa trưa (Đoan : mở đầu, Ngọ : giữa trưa). Còn Dương là mặt trời, là khí dương, Đoan Dương có nghĩa bắt đầu lúc khí dương đang thịnh.
Theo học thuyết âm dương ngũ hành, Ngọ được xếp vào quẻ Ly, thuộc hành Hỏa. Trong một ngày, dương khí cao nhất là giờ Ngọ.
Trong một tháng, dương khí cao nhất vào những ngày Ngọ, nhất là ngày Ngọ thượng tuần (đầu tháng). Trong năm, dương khí cao nhất vào tháng Ngọ (tháng 5).
Như vậy, dương khí đạt cực điểm vào giờ Ngọ của ngày Ngọ đầu tiên trong tháng Ngọ. Bởi thế Tết vào thời gian này gọi là Tết Đoan Ngọ, chọn 5/5 cho dễ nhớ.
Để tìm hiểu chi tiết về ý nghĩa và nguồn gốc Tết Đoan Ngọ, mời bạn xem:
Những câu hỏi Tết Đoan Ngọ là ngày gì? Nguồn gốc, ý nghĩa của ngày Tết Đoan Ngọ với người dân Việt Nam ta như thế nào?... là những thắc mắc nhiều người quan
Trong một tháng, dương khí cao nhất vào những ngày Ngọ, nhất là ngày Ngọ thượng tuần (đầu tháng). Trong năm, dương khí cao nhất vào tháng Ngọ (tháng 5).
Như vậy, dương khí đạt cực điểm vào giờ Ngọ của ngày Ngọ đầu tiên trong tháng Ngọ. Bởi thế Tết vào thời gian này gọi là Tết Đoan Ngọ, chọn 5/5 cho dễ nhớ.
Để tìm hiểu chi tiết về ý nghĩa và nguồn gốc Tết Đoan Ngọ, mời bạn xem:
Những câu hỏi Tết Đoan Ngọ là ngày gì? Nguồn gốc, ý nghĩa của ngày Tết Đoan Ngọ với người dân Việt Nam ta như thế nào?... là những thắc mắc nhiều người quan
Vì sao có ngày giết sâu bọ dịp tết Đoan ngọ?
- Diệt sâu bọ để được mùa màng bội thu, khai mở cửu khiếu
Theo lịch cổ thì ngày này đánh dấu sự chuyển giao thực sự giữa mùa xuân và mùa hạ, xuân vận đã hết, hạ vận đã sang.
Sự chuyển tiết giữa hai tạo điều kiện cho sâu bọ, côn trùng cũng được dịp phát triển, gây bệnh cho người, vật nuôi và cây cối.
Bởi vậy vào tiết này, người ta làm lễ dâng hương cầu cho sâu bọ có hại bị tuyệt diệt, người tai qua nạn khỏi, được mùa. Nên Tết này còn được gọi là “ngày giết sâu bọ” hay "diệt sâu bọ".
5/5 là ngày cực dương hoặc gần với cực dương, con người cũng như mọi vật cần dự trữ năng lượng để chống lại dương khí quá cao của trời đất.
Họ cần ăn một số hoa quả hay thực phẩm giàu năng lượng như trứng luộc, cái rượu, cháo chè kê, bánh đa, uống rượu xương bồ,… để khai mở cửu khiếu (9 cái lỗ tự nhiên trên cơ thể), thông dương khí hòa cùng trời đất.
Nhiều người còn ăn những hoa quả có vị chua như mận với hàm ý giảm sự mãnh liệt của Can (gan), hạn chế những tác động xấu tới tạng Tâm (tim) và hệ thống mạch máu.
Họ cần ăn một số hoa quả hay thực phẩm giàu năng lượng như trứng luộc, cái rượu, cháo chè kê, bánh đa, uống rượu xương bồ,… để khai mở cửu khiếu (9 cái lỗ tự nhiên trên cơ thể), thông dương khí hòa cùng trời đất.
Nhiều người còn ăn những hoa quả có vị chua như mận với hàm ý giảm sự mãnh liệt của Can (gan), hạn chế những tác động xấu tới tạng Tâm (tim) và hệ thống mạch máu.
Người ta cho rằng vào Tết Đoan Ngọ, cây cối sẽ tích trữ nhiều dược chất để chống lại dương khí khắc nghiệt. Do đó nhiều lương y tổ chức hái thuốc vào trưa 5/5 để mong có hiệu quả cao hơn. Nên đây còn là ngày thờ tổ của ngành y, học trò theo nghề đến lễ Tết nhà thầy.
Ngày 5/5 âm lịch cũng là ngày các con cháu chuẩn bị mâm cơm thắp hương để bày tỏ lòng biết ơn đến tổ tiên đồng thời mong muốn có một mùa màng bội thu.
Tùy vào từng vùng miền và dân tộc sẽ có những vật phẩm cho mâm cỗ cúng khác nhau.
- "Tết diệt sâu bọ"
Quan niệm “diệt trừ sâu bọ” của người Việt liên quan đến nhiều truyền thuyết khác nhau về ngày tết Đoan ngọ.
Một trong những truyền thuyết kể rằng, đầu tháng 5 là kết thúc vụ lúa Chiêm, bước vào đầu vụ Mùa. Thời điểm này, sâu bọ phát triển nhiều.
Người dân đau đầu không biết làm cách nào để có thể giải được nạn, bỗng nhiên có một ông lão từ xa đi tới tự xưng là Đôi Truân.
Ông chỉ dân chúng mỗi nhà lập một đàn cúng đơn giản gồm có bánh gio, trái cây, sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục.
Nhân dân làm theo, chỉ một lúc sau đó, sâu bọ đàn lũ té ngã rồi đi mất. Lão ông nói: 'Sâu bọ vào ngày này rất hung hăng, mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ta đã dặn thì sẽ trị được chúng'. Dân làng biết ơn, định cảm tạ thì ông lão đã đi đâu mất.
Để tưởng nhớ sự việc, dân chúng đặt cho ngày này là ‘Tết diệt sâu bọ’, có người gọi là tết Đoan ngọ, vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.
Hiện, ở một số làng quê Việt Nam vẫn rất coi trọng ngày Tết này. Sau Tết Nguyên đán, có lẽ ‘Tết diệt sâu bọ’ là cái Tết sum họp đầm ấm nhất và có nhiều tục lệ gắn kết với đời sống của người dân…
Vì vậy con cháu dù làm ăn xa xôi mấy cũng cố thu xếp để về đoàn tụ gia đình.
Những thông tin hữu ích khác về ngày Tết Đoan Ngọ:
Những thông tin hữu ích khác về ngày Tết Đoan Ngọ: