Tục "khóc trâu" của người Cơ Tu tại Quảng Nam và những điều thú vị

 

 

Từ xa xưa, con trâu luôn đóng vai trò quan trọng trong sản xuất, được xem là "đầu cơ nghiệp" của mỗi gia đình. Tuy nhiên, người Cơ Tu tại Tây Giang, Quảng Nam lại hoàn toàn không dùng trâu để sản xuất lương thực.

 

Đối với họ, con trâu được xem là hình ảnh được đề cao trong nghệ thuật điêu khắc cũng như nghi thức tín ngưỡng giữa đại ngàn núi rừng Tây Nguyên.

 

Các nghệ nhân dân gian đã tự tay điêu khắc, xây dựng các ngôi nhà cộng đồng (nhà Gươl), với bản khắc gỗ con trâu ở bậc cửa bước vào nhà. Hình ảnh trâu được khắc mặt chính diện, cặp sừng cong nổi hai bên, đầu hơi cúi xuống và đôi mắt bên cạnh 2 tai quặp xuống. 

 

Khi bước vào bên trong ngôi nhà, hình tượng trâu được khắc ở trên các vách gỗ, thậm chí được vẽ trên nhiều tấm gỗ nối lại với nhau, hoặc các khớp mộng ở đầu hồi được làm cong hình sừng trâu để ghép mộng.

 

Hầu như gia đình nào cũng có một cặp sừng trâu đẽo bằng gỗ trên nóc nhà. Đối với một số dân tộc thiểu số sinh sống trên dãy Trường Sơn, quan tài bằng gỗ dành cho người chết cũng được đẽo khắc hình con trâu ở trước, đặc biệt là tượng nhà mồ, hình sừng trâu không phải là vật hiếm. Xem thêm: Trâu phong thủy - Xoay chuyển vận thế, thúc đẩy tài lộc

 

Con trâu đối với các dân tộc Tây Nguyên là của cải, được dùng như sính lễ, nguồn tài chính dự trữ hoặc là vật nuôi có giá trị có thể bán, đổi. Vì vậy, con trâu được quy ước là con vật trung gian, là sứ giả đại diện. 

Nếu con trâu được dùng trong lễ cầu mùa, cầu mưa, nó được xem như sứ giả của con người lên gặp Thần linh. Do đó, người Cơ Tu thường có điệu hát lý khóc trâu, thương trâu trước khi chúng bị đâm chết làm vật cúng tế. 

Xem thêm: Lịch sử và ý nghĩa Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn ngày 9/8 âm lịch

 

 

 

Đối với người Cơ Tư, con trâu luôn chiếm vị trí quan trọng, vừa là tài sản, vừa là vật hiến sinh trong các nghi lễ. Do đó, trước khi tiến hành nghi thức đâm trâu, người Cơ Tu có tục khóc thương trâu. Đây là một phong tục có từ lâu đời và vẫn được lưu giữ đến ngày nay.

 

Người Cơ tu tiến hành nghi lễ đâm trâu vào các sự kiện trọng đại của gia đình, làng bản như: lễ hội được mùa (Bhuối A ví), Lễ hội mừng lúa mới (Cha ha roo Tơmêê), Lễ hội nhà Gươl (Langtơrí). 

 

Người ta còn đâm trâu để trừ dịch bệnh, khi làm nhà mới, khi dựng vợ gả chồng hay khánh thành ngôi nhà Gươl, xóa bỏ hận thù giữa hai làng,…

 

Màn tế, khóc trâu, nghi thức khóc trâu do một người già có vai vế trong làng, có năng khiếu về nói lý, hát lý, đại diện cho dân làng ra đứng gần bên con trâu mà than khóc. Nội dung khóc tế trâu nói lên tình cảm, thương tiếc con vật đã suốt đời gắn bó, phục vụ con người, nay lại làm vật hiến sinh cúng Thần linh. Theo các già làng, nhiều con trâu hiểu và nghe tiếng người khóc đã chảy nước mắt theo người tế. Đọc ngay: Thần phật khóc có điềm báo gì đáng sợ?

 

Tiếp đến, người tế trâu khóc: “Trâu ơi, trâu đừng trách dân làng, đây là nghi lễ truyền thống bao đời của dân làng hàng năm hiến tế trâu cho trời, đất, tổ tiên để cầu cho dân làng được bình an, không bị dịch bệnh, thú dữ, hoa màu tươi tốt, mọi người khoẻ mạnh. Cầu cho linh hồn trâu về cõi trời được an lành...”.

 

Người Cơ tu còn sợ linh hồn con trâu giận dữ sẽ trả thù bằng nhiều cách khác nhau, nên họ phủ lên mình trâu những lễ vật như gạo, vải, chiêng, để trâu chết về thế giới bên kia cũng no đủ.

 

Khi con trâu hiến sinh bị đâm chết, dân làng sẽ mời Thần linh nhận vật hiến sinh, mong thần linh hãy đón nhận và phù trợ cho dân làng. Họ tiến hành bằng một nghi thức hết sức đặc biệt. Trên đỉnh cây cột gỗ, người Cơ Tu đan một cái phễu bằng nan. Người ta dùng chóp đuôi của con trâu hiến sinh và con gà trống tung lên, nếu rơi vào cái phễu nan coi như đó là điềm may. Nếu chưa tung trúng, họ phải thao tác lại khi nào rơi trúng phễu mới thôi.

 

Đồng bào Cơ Tu cắt đầu trâu cùng với một hũ rượu cần đặt sát trụ Gươl để cúng trời, đất, tổ tiên, ông bà hưởng; còn thân trâu thì mổ thịt đem đi chế biến các món ăn, số còn lại đem chia đều cho dân làng. Mọi người cùng nhau ăn uống, hát hò trong không gian nồng ấm, kết nối yêu thương giữa các thánh viên.

 

Đây là một trong những nét đẹp văn hóa của người dân Cơ Tu và vẫn được duy trì cho đến ngày nay, nhưng mọi nghi thức được giảm lược để bớt đi sự rườm rà.