Biết nguồn gốc Rằm Tháng Giêng để hiểu đúng và cúng chuẩn

“Cúng lễ quanh năm không bằng Rằm Tháng Giêng”, đây là ngày rằm đầu tiên của năm, gia đình sum họp, dâng cúng ông bà tổ tiên và cầu mong một năm thái hòa, an lành. Theo nhà văn hóa Trịnh Sinh, ngày lễ này bắt nguồn từ hai yếu tố văn hóa chính là văn hóa nông nghiệp và văn hóa Phật giáo.

Người Việt là những cư dân nông nghiệp trồng lúa nước, làm việc và canh tác theo nhịp điệu của thời tiết. Ngày 15/1 âm lịch là thời điểm bà con kết thúc kì nghỉ lễ Tết Nguyên Đán và bắt đầu mùa vụ mới. Người dân ra đồng dọn cỏ, đốt lá khô và diệt trừ sâu bọ, chuẩn bị gieo cấy.

Ngày Rằm vào tiết mùa xuân, vạn vật tốt tươi, trăm sự nảy nở dâng lễ cúng trời đất và ông bà tổ tiên để cầu cho một vụ mùa no đủ, một năm trời đất thuận hòa, thúc đẩy khí thế lao động hăng say hơn, mong mỏi những vụ mùa bội thu nhờ mưa thuận gió hòa.

Nguồn gốc Rằm tháng Giêng trên phương diện Phật giáo, đây là ngày Rằm đầu năm, các chùa tổ chức lễ cầu quốc thái dân an, thấm nhuần tư tưởng Phật pháp và ý nghĩa nhân văn. Buổi lễ diễn ra ở hầu khắp các ngôi chùa, cầu cho đất nước mạnh mẽ, no đủ, thịnh vượng, bình an và phát triển vượt bậc trong năm mới.

Chính vì mục đích tốt đẹp như vậy lại trùng với Tết Nguyên Đán là Lễ Thượng Nguyên nên ngày Rằm Tháng Giêng được đông đảo chúng Phật tử đón nhận. Người Việt dẫu không phải Phật tử nhưng tâm hướng Phật thì nhiều nên hiển nhiên nó trở thành phong tục, ăn sâu vào thói quen và tiềm thức, lưu truyền từ đời này qua đời khác.

Nguồn gốc và ý nghĩa của ngày Rằm tuy có hai nhưng tất cả đều là những mong muốn tốt đẹp, hướng thiện, yêu lao động và phát triển thịnh đạt. Vì vậy, không phải mâm cao cỗ đầy để cúng Rằm tháng Giêng, không phải tốn kém xa xỉ hay cố đi nhiều chùa chiền để xin tài phú, thăng tiến trong ngày Rằm Tháng Giêng là tốt. Ngược lại, đó là những hành vi phản văn hóa, thể hiện sự thiếu hiểu biết về tri thức và văn hóa dân tộc.