Tết Hạ Nguyên thường được tổ chức rất lớn vào đầu tháng 10 âm lịch. Ở nông thôn, đây là dịp nấu cơm gạo mới của vụ mùa vừa xong, trước là để cúng tổ tiên, sau để thưởng công lao cày cấy.
1. Tết Hạ Nguyên là ngày gì?
Tết Hạ Nguyên còn có những cái tên như rằm tháng Mười, lễ mừng lúa mới, Tết cơm mới. Đây là ngày lễ diễn ra vào ngày mùng 1 hoặc mùng 10 hoặc có thể là rằm tháng 10 Âm lịch.
Vào dịp lễ này, người dân sẽ cẩn thận chuẩn bị những mâm cơm cúng bàn thờ tổ tiên, tạ ơn trời đất và cầu mong một mùa màng bội thu, mưa thuận gió hòa, tránh thiên tai, vận hạn và cầu phúc cho gia đình.
Theo quan niệm dân gian, vào dịp này, thần Tam Thanh sẽ xuống trần gian để xem xét mọi việc và bẩm báo lại với Ngọc Hoàng. Đây là lễ hội quan trọng nhất trong hệ thống các lễ hội cổ truyền của người Việt Nam ở vùng cao. Ở một số nơi còn xem đây là dịp để cầu siêu cho linh hồn người thân đã khuất.
Trong dân gian Việt Nam có 3 ngày rằm lớn là:
- Rằm tháng Giêng (Tết Thượng nguyên)
- Rằm tháng 7 (Tết Trung nguyên)
- Rằm tháng 10 (Tết Hạ nguyên)
2. Nguồn gốc và ý nghĩa của ngày Tết Hạ Nguyên
2.1 Nguồn gốc Tết Hạ Nguyên
Theo quan niệm của ông bà ta ngày xưa, những ngày này Thiên Đình cử thần Tam Thanh xuống trần gian để xem xét việc tốt xấu về tâu với Ngọc Hoàng. Do vậy, mọi nhà phải tiến hành làm lễ để thần Tam Thanh ban phúc lành, tránh tai họa và cũng là dịp “tiến tân” cơm gạo mới cúng tổ tiên.
Còn theo văn hóa truyền thống thì sau khi vụ lúa tháng Tám vừa gặt hái xong, công việc đồng áng cả năm bắt đầu nhẹ nhàng, thư thả. Lúa đã đầy bồ, rơm rạ đã chất thành đống khô ráo, tươm tất.
Đông tiết lạnh lẽo mà lại được mùa, có lúa mới, mọi người nghĩ ngay đến ơn nghĩa của trời đất mưa thuận gió hòa, trong năm không bị lụt lội làm hư hại mùa màng.
Thế nên đúng rằm tháng Mười, người dân thực hiện lẽ tạ ơn trời đất bằng cách đem những gì đã được hu hoạch để chế biến mòn ăn đặc trưng của địa phương như: Xôi, chè, bánh ít, bánh cúng, bánh bột lọc, bánh gạo… cùng với mâm cơm dâng cúng tổ tiên, ông bà, thổ thần, âm linh,...
Ngày rằm tháng Mười được coi như là lễ tạ ơn. Đây còn là một trong tứ trọng ân của Phật giáo mà đức Phật đã truyền lại khi Ngài còn tại thế. Nhiều gia đình sẽ chuẩn bị đi lễ chùa để tạ ơn và cầu phúc.
Sau khi cúng tạ ơn, cả nhà sẽ quây quần bên bếp lửa hồng, thưởng thức mâm cơm ấm cúng giữa tiết đông se lạnh. Nhân dịp lễ Hạ Nguyên mọi người đều mua quà và gạo nếp cùng những đặc sản lúc giao mùa Thu Đông biếu ông, bà, cha mẹ và những bậc được tôn kính để tỏ lòng hiếu thuận, biết ơn ông bà, cha mẹ.
2.2 Ý nghĩa của ngày Tết Hạ Nguyên
Ngày thể hiện lòng biết ơn
Như đã nói ở trên, ngày này mọi người quây quần bên mâm cơm truyền thống và gia tăng sự kết nối giữa các thế hệ. Ngoài ra lễ được thực hiện để bày tỏ lòng biết hơn với Trời đất, tổ tiên.
Không những thế, rằm Hạ Nguyên là một trong những một ngày lễ lớn của Phật Giáo có ý nghĩa về tâm linh đối với các Phật tử và người dân cả nước. Vì lý do đó, mọi người sẽ tích cực làm điều tốt để bày tỏ lòng thành kính với Bồ Tát, tổ tiên.
Cầu bình an và cầu siêu người đã khuất
Sau khi lễ Phật xong, nhiều nhà còn thăm viếng những người đã khuất trong gia đình từng được gửi tro cốt tại chùa và cầu siêu cho họ.
Nghi thức thường thấy trong ngày lễ đó là người dân sẽ đến chùa thắp hương, lễ Phật, cầu siêu cho những người đã khuất và cầu mong bình an cho gia đình.
Họ tin rằng việc làm này sẽ giúp cho người mất được lên thiên đường hoặc sớm siêu thoát, luân hồi chuyển thế.
Khuyến khích lòng hướng thiện của con người
Không chỉ dừng lại ở việc tổ chức thờ cúng long trọng mà đây còn là ngày mọi người sẽ dành nhiều thời gian hơn để làm việc thiện và cầu mong đức chư Phật gia hộ, ông bà tổ tiên che chở.
Thế nên, ngày lễ này là dịp để tâm hồn con người hướng đến việc lan tỏa lòng tốt của mình tới mọi người.
Thông qua ngày lễ Hạ Nguyên, mọi người còn nguyện với lòng mình là sẽ chọn cuộc sống lương thiện, sống tốt đời đẹp đạo.
Tưởng nhớ công ơn của chư Phật và tổ tiên
Nguyên nhân hình thành của ngày này đó là để tưởng nhớ công ơn tổ tiên, chư vị Phật Tổ, Bồ Tát. Sau bao nhiêu năm thì ý nghĩa tốt đẹp ấy vẫn được lưu truyền cho tới ngày nay.
Vào ngày lễ Hạ Nguyên, các gia đình sẽ tổ chức cũng vái tổ tiên, chư Thần, chư Phật. Đặc biệt, các Phật Tử, sẽ tưởng nhớ và bày tỏ lòng thành kính đối với công ơn của đức Phật, Bồ Tát trong việc tạo ra, giữ gìn và phát huy tính hướng thiện, trừ ác và nhớ ơn tổ tiên.
3. Sắm lễ ngày Tết Hạ Nguyên
Theo phong tục cổ xưa, vào ngày Tết Cơm mới, hầu hết các gia đình đều nấu xôi gạo mới, sắm sửa hương hoa, đèn nến cùng mâm lễ mặn thơm ngon tinh khiết để cúng tổ tiên.
Hàng năm cứ vào ngày này, gia chủ sẽ chuẩn bị lễ cúng đầy đủ, đứng trước bàn thờ gia tiên đọc bài cúng cơm gạo mới để tạ ơn thần linh, tổ tiên và cầu mong tất cả mọi điều đều thuận lợi, tốt lành.
Vì thế, nhiều gia đình đã “tất bật” chuẩn bị mâm cúng tươm tất nhằm thể hiện sự tôn kính và cầu bình an.
- Bánh cúng: Đây là loại bánh bột gạo xay dẻo mịn, trắng nõn được gói ghém bên trong lớp lá chuối xanh. Bánh hòa quyện giữa các vị mằn mặn, một chút ngọt ngào, và cả béo ngậy của nước cốt dừa.
- Xôi ngũ sắc: Xôi nhiều màu và có vị ngọt ngào, thơm ngon. Bạn chỉ cần đặt xôi và trang trí kiểu bông hoa với vài chiếc lá xung quanh.
- Bánh in: Bánh màu trắng với lớp bột mềm mịn, béo ngậy kết hợp nhân đậu xanh bùi bùi, ngọt ngọt. Đây cũng là món ăn đơn giản được rất nhiều người ưa thích và lựa chọn cho mâm cúng.
- Thịt heo luộc: Bên cạnh xôi, hương đèn, hoa quả thì còn có những món mặn như thịt lợn luộc để dâng cúng Thần linh, ông bà tổ tiên,...
- Mắm nêm hoặc mắm tôm đặc trưng vùng miền, tạo cảm giác hài hòa và rất kích thích vị giác khi thưởng thức.
- Gà luộc có lớp da vàng óng, căng bóng bắt mắt, khi đặt lên mâm cúng giúp không khí trang trọng hơn rất nhiều.
4. Văn khấn cúng lễ Hạ Nguyên
Dưới đây là bài văn khấn Tết Hạ Nguyên (bài cúng cơm gạo mới) mà bạn có thể tham khảo.
“Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)
Con kính lạy chín phương trời, mười phương Phật.
Con kính lạy Hoàng thiên Hậu thổ chư vị tôn thần.
Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ thổ địa, ngài Bản gia táo quân cùng chư vị Tôn thần.
Con kính lạy Cao tằng tổ khảo, Cao tằng tổ tỷ, thúc bá, đệ huynh, cô di, tỷ muội họ nội, họ ngoại.
Tín chủ chúng con là… ngụ tại...
Hôm nay là ngày mồng một (mồng mười, rằm) tháng Mười là ngày Tết Cơm mới, chúng con thành tâm sắm lễ, quả cau lá trầu, hương hoa trà quả, nấu cơm gạo mới, trộm nghĩ:
Cây cao bóng mát
Quả tốt hương bay
Công tài bồi xưa những ai tạo
Của quý hóa nay con cháu hưởng
Ơn trời đất Phật Tiên, chư vị Tôn thần
Sau nhờ ơn tổ tiên gây dựng, kể công tân khổ biết là bao
Đến nay con cháu dồi dào, hưởng miếng trân cam
Nay nhân mùa gặt hái
Gánh nếp tẻ đầu mùa
Nghĩ đến ơn xưa
Cày bừa vun xới
Sửa nồi cơm mới
Kính cẩn dâng lên
Thường tiên nếm trước
Mong nhờ tổ phước
Hoà cốc phong đăng
Thóc lúa thêm tăng
Hoa màu tươi mới
Làm ăn tiến tới
Con cháu được nhờ
Lễ tuy đơn sơ
Tỏ lòng thành kính.
Chúng con kính mời ngài Bản cảnh Thành hoàng, chư vị Đại vương, ngài Bản xứ thần linh Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần. Cúi xin các ngài giáng lâm trước án chứng giám lòng thành thụ hưởng lễ vật.
Chúng con mời các cụ tổ khảo, tổ tỷ, chư vị hương linh tiên ngoại họ…, cúi xin thương xót con cháu, linh thiêng hiện về chứng giám, tâm thành thụ hưởng lễ vật. Chúng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi xin phù hộ độ trì.
Nam mô A Di Đà Phật (3 lần)”.
Trên đây là những thông tin cơ bản về lễ Hạ Nguyên - nét đẹp truyền thống của người Việt xưa. Hy vọng bài viết trên cung cấp nhiều thông tin hữu ích dành cho bạn.
Xem thêm tin liên quan cùng chuyên mục: